تفاوت مرگ مغزی و کما چیست؟

مغز به‌عنوان پیچیده‌ترین عضو بدن جایگاه احساسات، غرایز، تفکر و بسیاری از واکنش‌های آدمی است و کوچک‌ترین آسیب به آن می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. مرگ مغزی و کما دو نمونه از مهم‌ترین عارضه‌هایی هستند که برای مغز ایجاد می‌شود. اگرچه بیماران مبتلا به هر دو عارضه از نظر ظاهری شبیه هستند؛ اما مشکل آنها یکسان نیست. مغز عملکردهای زیادی از جمله فکر، حرکت و تمام عملکردهای عصبی را انجام می‌دهد. تمامی این عملکردها به بدن اجازه می‌دهد تا فشار خون، ضربان قلب، دمای بدن، هورمون‌ها، تنفس و … را حفظ کند. مرگ مغزی زمانی رخ می‎دهد که فرد هیچ عملکرد مغزی را ندارد. این بدان معنا است که آنها هوشیاری خود را به دست نمی‌آورند و یا نمی‌توانند بدون حمایت نفس بکشند.کل سیستم بدن فرد دچار مرگ مغزی، متوقف می‌شود.

فرد نمی‌تواند بدون تجهیزات پزشکی نفس بکشد و تپش قلب داشته باشد. آنها هیچ شانسی برای بهبودی ندارند؛ زیرا بدنشان بدون استفاده از دستگاه‌های جانبی قادر به زنده ماندن نیست. کما را می‌توان حالتی عمیق از بیهوشی دانست. فرد بیمار در این وضعیت قادر به پاسخگویی نسبت به افراد یا محیط اطراف خود نیست. در حالت کما، بیمار زنده است و فعالیت مغزی وجود دارد؛ اما بسته به شدت آسیب، زمان بهبودی متفاوت بوده و کما می‌تواند موقت یا دائمی باشد. بازیابی هوشیاری به علت و شدت آسیب و مدت زمان کما بستگی دارد. مراقبت از بیمار فردی است و شامل فیزیوتراپی و مراقبت‌های پرستاری دقیق می‌شود. بیماران در کما برای اهدای عضو در نظر گرفته نمی‌شوند. فردی که دچار مرگ مغزی شده عملاً مرده به حساب می‌آید. این فرد توانایی زندگی و تنفس را بدون استفاده از تجهیزات پزشکی ندارد و هیچ امیدی به بازگشت او نیست.

علل مرگ مغزی

فرآیند مرگ مغزی از عدم خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به مغز منجر می‌شود. این دو مورد ممکن است به علل زیر اتفاق بیفتند:

1. ایست قلبی علت مرگ مغزی ناگهانی: زمانی که قلب دیگر نتپد، اکسیژن به مغز نمی‌رسد.
2. سکته مغزی: مواقعی که خون‌رسانی به مغز دچار انسداد شود یا به‌طور کل قطع شود.
3. لخته خون: انسداد رگ‌های خونی که گردش خون را در بدن مسدود یا مختل می‌کند.
4. حمله قلبی: مواقعی که جریان خون‌رسانی به قلب به شکل ناگهانی دچار انسداد شود.
5. ضربه شدید به سر
6. تومور مغزی
7. خونریزی مغزی
8. عفونت‌ها مانند آنسفالیت

علائم مرگ مغزی

برخی از علائم مرگ مغزی به شرح زیر است:

• مردمک ها به نور واکنشی ندارند.
• بیمار هیچ واکنشی نسبت به درد ندارد.
• زمانی که سطح چشم لمس می شود، چشم ها پلک نمی زنند (رفلکس قرنیه)
• هنگام حرکت سر، چشم ها حرکت نمی کنند (رفلکس اکولوسفالیک)
• زمانی که آب یخ به داخل گوش ریخته می شود، چشم ها حرکت نمی کنند (رفلکس وستیبولار)
• هنگام لمس پشت گلو، هیچ رفلکس تونیکی وجود ندارد.
• زمانی که ونتیلاتور خاموش است، فرد نفس نمی کشد.
• آزمایش الکتروانسفالوگرام فعالیت مغزی را نشان نمی دهد.

علل کما

دلایل وقوع کما متفاوت هستند؛ اما تمامی آنها شامل سطوح مختلفی از آسیب به مغز می‌باشند. این دلایل شامل موارد زیر می‌باشند:

1. دیابت: اگر سطح قند خون فرد مبتلا به دیابت خیلی بالا رود، این وضعیت به نام هایپرگلیسمی شناخته می‌شود. اگر سطح قند خون خیلی پایین بیاید، به نام هیپوگلیسمی شناخته می‌شود. اگر این دو وضعیت خیلی طولانی شوند، ممکن است کما رخ بدهد.
2. هیپوکسی یا کمبود اکسیژن: اگر منبع اکسیژن مغز کاهش یافته یا قطع شود، برای مثال، در هنگام حمله‌ی قلبی، سکته ی مغزی یا به دلیل غرق شدن، کما ممکن است رخ دهد.
3. عفونت: تورم شدید مغز، کانال نخاع یا بافت‌های اطراف مغز می‌تواند به کما منجر شود. مثال‌های این مورد شامل آنسفالیت یا مننژیت هستند.
4. اوردوز سموم یا داروها: بودن در معرض مونوکسید کربن می‌تواند به آسیب مغزی و کما منجر شود. همین اتفاق در هنگام اوردوز برخی داروها می‌افتد.
5. جراحات آسیب‌ زننده به مغز: تصادفات با اتومبیل، آسیب‌های ناشی از ورزش و حملات خشونت‌آمیز که شامل ضربه به سر باشند، می‌توانند باعث ایجاد کما شوند.

علائم کما

در طی این حالت، فرد نمی‌تواند با محیط اطراف ارتباط برقرار کند، بنابراین تشخیص از طریق نشانه‌های بیرونی است. علائم و نشانه‌های این بیماری شامل موارد زیر می‌شود:

• چشم‌های بسته
• اندام‌ها به جز حرکات رفلکس حرکت نمی‌کنند و به طور داوطلبانه حرکت نمی‌کنند.
• عدم پاسخ به محرک‌های دردناک، به جز جنبه‌های رفلکس

تشخیص مرگ مغزی

آزمایش ها شامل معاینه بالینی است برای تشخیص این که فرد رفلکس مغزی ندارد و قادر نیست بدون دستگاه نفس بکشد. در برخی شرایط گاهی نیاز به انجام آزمایش های دیگر خواهد بود. گاهی برخی از بیماران رفلکس هایی مانند انقباضات عضلانی دارند. رفلکس های نخاعی توسط تکانه های الکتریکی که در ستون فقرات باقی می مانند، رخ می دهد. چنین رفلکس هایی حتی اگر مغز مرده باشد نیز رخ می دهد. آزمایشاتی که برای تشخیص این عارضه از سوی متخصص انجام می گیرد، به شرح زیر است:

• نوری به دو چشم تابانده می شود تا متوجه شوند که آیا چشم به نور واکنشی نشان می دهد یا خیر.
• از آنجایی که چشم حساس است با دستمالی نوازش می کنند تا متوجه شوند که آیا چشم واکنشی دارد یا خیر.
• پیشانی را فشار می دهند و بینی را نیشگون می گیرند تا متوجه شوند که آیا واکنشی وجود دارد یا خیر.
• آب سرد را وارد هر دو گوش می کنند تا ببینند که آیا باعث حرکت چشم ها می شود.
• لوله پلاستیکی نازک در نای قرار می گیرد تا متوجه شوند آیا باعث تهوع و سرفه می شود یا خیر.
• بیمار مدت کوتاهی از دستگاه جدا می شود تا متوجه شوند که آیا تلاشی برای نفس کشیدن می کند یا خیر.
• مرگ مغزی زمانی تشخیص داده می شود که فرد به چنین آزمایش هایی واکنشی نداشته باشد. گاهی اوقات ممکن است اندام یا بالاتنه پس از مرگ مغزی حرکت کند، این حرکات رفلکس نخاعی هستند و اصلاً مغز را درگیر نمی کنند.

تشخیص کما

پزشک با مطالعه تاریخچه پزشکی، انجام آزمایش‌های خون، آزمایش‌های فیزیکی و اسکن‌های تصویربرداری می‌تواند به یافتن علت کما کمک کند. یافتن علت آن، کمک می‌کند تا پزشک تصمیم بگیرد که چه درمانی را شروع کند.

تست‌های فیزیکی

هدف بررسی پاسخ و رفتارهای فرد، نحوه پاسخ دادن به درد و اندازه مردمک چشم است. آزمایش‌ها شامل ریختن آب بسیار سرد یا گرم به داخل کانال‌های گوش است. این آزمایش‌ها باعث ایجاد حرکات بازتابی چشم می‌شوند. نوع پاسخ با توجه به علت کما متفاوت است.

آزمایشات خون

آزمایشاتی که برای تعیین علت کما انجام می‌شوند عبارتند از:

• شمارش خون
• علائم مسمومیت با مونوکسید کربن
• وجود و سطوح مواد مخدر قانونی یا غیرقانونی یا سایر مواد
• سطح الکترولیت‌ها
• سطوح گلوکز
• عملکرد کبد

پونکسیون کمری (تپ ستون فقرات)

پونکسیون کمری می‌تواند هرگونه عفونت یا اختلال در CNS را بررسی کند. پزشک یک سوزن را وارد کانال نخاعی بیمار می‌کند، فشار را اندازه ‌گیری می‌کند و مایع را برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می‌کند.

اسکن تصویربرداری از مغز

اسکن مغز به تعیین اینکه آیا آسیب مغزی وجود دارد و یا در کدام قسمت است کمک می‌کند. سی تی اسکن یا ام آر آی، انسداد یا سایر ناهنجاری‌ها را بررسی می‌کند. الکتروانسفالوگرافی (EEG) فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می‌کند.

مقیاس کما گلاسکو

مقیاس کما گلاسکو (GCS) می‌تواند برای ارزیابی شدت آسیب مغزی استفاده می‌شود. پزشکان با توجه به پاسخ‌های کلامی، پاسخ‌های فیزیکی و اینکه فرد چقدر می‌تواند چشمان خود را باز کند، به بیماران نمره می‌دهند.

درمان کما

درمان به علت اصلی آن بستگی دارد. به عنوان مثال علت آن می‌تواند شامل نارسایی کلیه، بیماری کبد، دیابت، مسمومیت و… شود. اگر فرد ورم مغزی داشته باشد، برای کاهش فشار احتمالاً به جراحی نیاز داشته باشد. اگر بتوان علت را با موفقیت درمان کرد، فرد می‌تواند بدون آسیب دائمی بیدار شود. افراد بعد از به دست آوردن هوشیاری بعد از کما ابتدا حالت گیجی دارند؛ اما معمولاً با گذشت زمان اتفاقات قبل از کما را به یاد می‌آورند و می‌توانند به زندگی خود ادامه دهند. به طور معمول، برخی از درمان‌های توانبخشی بعد از این بیماری ضروری است.