عفونت مغزی مننژیت چیست و راههای پیشگیری از این بیماری کدام است؟

مغز مرکز هماهنگی و موجودیت ما در بدن است. برای محافظت از بافت نرم و ظریفی که مغز دارد لایه های محافظتی در اطراف آن می باشد. اگر در هر کدام از این لایه ها اختلال ایجاد شود فرد به بیماری مبتلا می شود. مغز دارای سه لایه محافظ بافت استخوانی (جمجمه)، لایه بافت خونی و در آخر لایه مننژ است. شایع‌ترین عامل مننژیت عفونت‌های ویروسی بوده و عفونت‌های باکتریایی در رده بعدی قرار دارند و عفونت‌های قارچی نیز به ندرت رخ می‌دهند. از آنجا که عفونت‌های باکتریایی می‌توانند جان بیماران را تهدید کنند، تشخیص علت بیماری ضروری است. مننژیت باکتریایی جدی است و اگر سریعاً با آنتی‌بیوتیک درمان نشود، می‌تواند ظرف چند روز باعث مرگ شود. تأخیر در درمان خطر آسیب‌های دائمی مغزی یا مرگ را افزایش می‌دهد.

علت ابتلا به مننژیت مغزی

مننژیت مغزی تقریباً همیشه ناشی از عفونت باکتریایی یا ویروسی است که در جایی از بدن غیر از مغز، مانند گوش، سینوس یا گلو ایجاد می‌شود. علت بروز مننژیت مغزی می‌تواند موارد زیر باشد:

• عفونت قارچی
• سیفلیس
• بیماری سل

علائم مننژیت مغزی

مننژیت گلو و مغز نشانه های بسیار مشخص و شایعی دارد. باید دقت کنید که بروز هر کدام از نشانه هایی که در ادامه در مورد آنها صحبت می کنیم، صد در صد وجود این بیماری را تأیید نمی کنند. شایع ترین علائم مننژیت در بزرگسالان، مننژیت مغزی در سالمندان و کودکان عبارت است از:

• سردرد
• تب
• اسهال و استفراغ
• کاهش اشتها
• تحریک پذیری به خصوص در برابر نور و صدا
• کهیر پوستی
• گرفتگی گردن
• خواب آلودگی و عدم هوشیاری
• نفس تنگی
• تشنج موضعی

عوامل خطرزای مننژیت

عوامل خطرزا برای مننژیت عبارتند از:

• عدم واکسیناسیون

افرادی که برنامه واکیسناسیون توصیه شده برای کودکان یا بزرگسالان را کامل نکرده‌اند در معرض خطر بالاتری برای این بیماری قرار دارند.

• سن

اکثر موارد مننژیت ویروسی در کودکان زیر 5 سال رخ می‌دهد. مننژیت باکتریایی نیز در میان نوزادان زیر 20 روز شایع است.

• زندگی دسته جمعی

دانشجویان ساکن خوابگاه‌ها، پرسنل حاضر در پایگاه‌های نظامی، محصلین مدارس شبانه‌روزی و کودکانی که در مراکز مراقبت‌های روزانه نگهداری می‌شوند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به مننژیت مننگوکوک قرار دارند. احتمالاً دلیل این امر آن است که این باکتری از طریق تنفس انتقال یافته و می‌تواند به سرعت در میان گروه‌های بزرگ پخش شود.

• بارداری

بارداری خطر ابتلا به لیستریوز (یک عفونت ناشی از باکتری لیستریا است که می‌توانند باعث مننژیت نیز بشود) را افزایش می‌دهد. لیستریوز خطر سقط جنین، مرده زایی و وضع حمل پیش از موعد را افزایش می‌دهد.

• اختلال در سیستم ایمنی

ایدز، اعتیاد به الکل، مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و سایر عوامل تأثیرگذار بر سیستم ایمنی نیز می‌توانند خطر ابتلا به مننژیت را افزایش دهند. برداشتن طحال نیز خطر مننژیت را افزایش می‌دهد، به همین دلیل بیماران بدون طحال می‌بایست برای به حداقل رساندن این خطر واکسینه شوند.

انواع مننژیت

مننژیت‌های باکتریایی

باکتری‌هایی که وارد جریان خون شده و خود را به مغز و نخاع می‌رسانند، باعث مننژیت باکتریایی حاد می‌شوند. البته، این نوع مننژیت می‌تواند ناشی از حمله مستقیم باکتری‌ها به پرده‌های مغزی نیز باشد. این حالت معمولاً به دنبال یک عفونت گوش یا سینوس، شکستگی جمجمه، یا در موارد نادر، پس از برخی جراحی‌ها رخ دهد.
انواع مختلفی از باکتری‌ها می‌توانند باعث مننژیت باکتریایی حاد شوند که شایع‌ترین آنها عبارتند از:

1. استرپتوکوکوس نومونیا (پنوموکوکوس): این باکتری شایع‌ترین علت بروز مننژیت باکتریایی در نوزادان، کودکان خردسال و بزرگسالان است. این باکتری بیشتر باعث سینه‌پهلو یا عفونت‌های گوش و سینوس می‌شود. با واکسیناسیون می‌توان به پیشگیری از بروز عفونت ناشی از این باکتری کمک کرد.
2. نایسریا مننژیدیس (مننگوکوکوس): این باکتری معمولاً باعث عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شده اما در مواردی که وارد جریان خون می‌شود، می‌تواند بیماری مننژیت مننگوکوک (meningococcal) را نیز ایجاد کند. این یک عفونت شدیداً مسری است که بیشتر نوجوانان و بزرگسالان جوان را مبتلا می‌کند. این عفونت می‌تواند باعث اپیدمی‌های محلی در خوابگاه‌های دانشگاه‌ها، مدارس شبانه‌روزی و پایگاه‌های نظامی شود. با واکیسناسیون می‌توان به پیشگیری از بروز عفونت ناشی از این باکتری کمک کرد.

مننژیت ویروسی

مننژیت ویروسی معمولاً خفیف بوده و اغلب خود به خود رفع می‌شود. اکثر موارد آن، ناشی از آلودگی به گروه‌هایی از ویروس‌ها، موسوم به آنتروویروس‌ها، بوده و بیشتر در اواخر تابستان و اوایل پاییز رخ می‌دهند. ویروس‌هایی مانند ویروس هرپس ساده (تبخال)، ایدز، اوریون و برخی دیگر از ویروس‌ها نیز می‌توانند باعث مننژیت ویروسی شوند.

مننژیت مزمن

ارگانیسم‌های کم رشدی که به پرده‌ها و مایع اطراف مغز حمله می‌کنند باعث مننژیت مزمن می‌شوند. مننژیت مزمن در طول دو هفته یا بیشتر بروز می‌کند. علائم مننژیت مزمن شبیه به علائم نوع حاد آن هستند.

مننژیت قارچی

مننژیت قارچی نسبتاً غیرشایع بوده و باعث مننژیت مزمن می‌شود. گاهی اوقات، این نوع مننژیت شبیه به مننژیت باکتریایی است. مننژیت قارچی مسری نیست. مننژیت کریپتوکوک شایع‌ترین شکل این نوع مننژیت است که افراد مبتلا به نقایص سیستم ایمنی، مانند ایدز را مبتلا می‌کند. این نوع مننژیت، در صورت درمان نشدن با یک داروی ضدقارچ، جان بیمار را تهدید می‌کند.

تشخیص مننژیت

تشخیص مننژیت با بررسی سابقه پزشکی بیمار و معاینه او آغاز می‌شود. در طول معاینه فیزیکی، پزشک به دنبال یافتن علائم زیر خواهد بود:

• تب
• افزایش ضربان قلب
• خشکی گردن
• کاهش هوشیاری

پزشک همچنین پونکسیون کمری را تجویز می‌کند. این تست نمونه‌برداری از سی اس اف یا مایع مغزی نخاعی ستون فقرات کمری جهت بررسی است و به پزشک اجازه می‌دهد تا افزایش فشار بر سیستم عصبی مرکزی را بررسی کند و همچنین می‌تواند التهاب یا باکتری در مایع نخاعی را پیدا کند. این آزمایش همچنین می‌تواند برای تعیین بهترین آنتی‌بیوتیک جهت درمان مفید باشد. سایر تست‌ها نیز ممکن است برای تشخیص مننژیت تجویز شود. تست‌های رایج عبارتند از:

• کشت خون
• شمارش خون
• اشعه ایکس
• سی‌ تی‌ اسکن

عوارض مننژیت مغزی

نوع باکتریایی بیماری مننژیت بسیار خطرناک بوده و عوارض جدی را برای بیمار به دنبال دارد. این بیماری در صورتی که به موقع درمان نشود می‌تواند آسیب‌های عصبی جبران‌ناپذیری را به بیمار وارد نماید و حتی باعث مرگ او شود. عوارض جانبی بیماری مننژیت عبارتند از:

1. کاهش شنوایی یا از دست دادن کامل آن
2. اختلال در صحبت کردن
3. مشکلات حافظه و تمرکز
4. ایجاد اختلال و ناتوانی در یادگیری
5. آسیب‌های مغزی
6. ایجاد مشکل در راه رفتن و تعادل بدن
7. تشنج
8. نارسایی کلیوی
9. شوک
10. مرگ

درمان مننژیت مغزی

درمان این بیماری بسته به نوع بزرگسالان یا کودکان متفاوت است. درمان مننژیت باکتریایی مننژیت حاد باکتریایی نیاز به درمان سریع با آنتی بیوتیک های داخل وریدی و داروهاي کورتیزونی براي اطمینان از بهبود و کاهش عوارض آن همچون ورم مغزي و یا تشنج دارد. آنتی بیوتیک یا ترکیب آنتی بیوتیکی و دارویی شما که پزشکتان براي شما انتخاب می‌کند، بسته به نوع عفونت متفاوت است. درمان مننژیت ویروسی آنتی بیوتیک ها قادر به درمان نوع ویروسی این بیماری نیستند و در بیشتر موارد مننژیت ویروسی خود به خود در طول چند هفته بهبود می‌یابد. درمان انواع ساده ویروسی شامل موارد زیر است:

• استراحت
• مصرف فراوان مایعات
• داروهاي مسکن براي کاهش درد و تب
• اگر علت بیماری شما ویروس تب خال است، می‌شود از داروي ضد ویروسی استفاده کرد.
• درمان سایر انواع مننژیت اگر علت این اختلال شما معلوم نباشد، پزشک شروع به استفاده از درمان‌ها ضدویروسی و آنتی بیوتیکی تا زمان مشخص شدن علت این اختلال می‌کند. مننژیت قارچی با داروهاي ضد قارچ درمان می‌شود. البته این داروها اثرات جانبی جدي داشته و ممکن است شروع درمان با این داروها تا زمان تشخیص آزمایشگاهی مننژیت قارچی به تعویق افتد. مننژیت مزمن بسته به علت آنکه عموماً عفونت قارچی هست، درمان می‌شود.
• مننژیت‌هاي غیر عفونی که به علت حساسیت و یا بیماری‌های خود ایمنی رخ داده‌اند را ممکن است با داروهاي کورتیزونی درمان نمایند. در بعضی از موارد نیاز به درمان خاصی نبوده و بیماري خود به خود بهبود می‌یابد. در مننژیت مرتبط با سرطان نیز نیاز به درمان سرطان براي درمان مننژیت دارد.

پیشگیری از این بیماری

داشتن شیوه سالم زندگی، به‌ ویژه اگر بیمار در معرض خطر قرار گیرد، مهم است. سبک سالم زندگی شامل موارد زیر می‌شود:

1. استراحت کافی و مناسب
2. ترک دخانیات
3. اجتناب از تماس با افراد بیمار

اگر کسی در تماس نزدیک با یک یا چند فرد مبتلا به عفونت مننژیت باکتریایی بوده است پزشک می‌تواند آنتی‌بیوتیک‌هایی را برای پیشگیری به او بدهد تا احتمال ابتلا به بیماری را کاهش دهد. واکسیناسیون همچنین می‌تواند در برابر انواع مختلف مننژیت از بدن محافظت کند. واکسن‌هایی که می‌توانند از مننژیت جلوگیری کنند عبارتند از:

• واکسن هموفیلوس، آنفلوانزای نوع ب
• واکسن کونژوگه پنوموکوک
• واکسن مننژاکوک

دو دوز واکسن مننگوکوک برای همه نوجوانان و حداقل یک دوز برای همه‌ی نوزادان ۶ هفته و بالاتر و یا افراد با مشکلات سیستم ایمنی یا طحال آسیب‌ دیده یا از دست‌ رفته توصیه می‌شود. این واکسن برای سفر به کشورهایی که در آن مننژیت شیوع دارد نیز مورد نیاز است.